Polskie banknoty kolekcjonerskie 1994 — wzory, specimeny i nieznane warianty

25 marca 1994 roku rozpoczął się nowy rozdział w historii polskiej waluty. Do obiegu wszedł nowy złoty (PLN) – symbol stabilizacji i świeżego początku. Ale to, co widać było w portfelach, to tylko część historii. Równolegle powstawały wydania, które nigdy nie miały trafić do kas ani bankomatów. Specimeny – próbne druki, wzory akceptacyjne, materiały szkoleniowe – świat, którego zwykły użytkownik pieniądza nigdy nie miał zobaczyć.

Część z nich zniknęła w archiwach, inne trafiły do sejfów, a niektóre po prostu wyciekły i przez lata krążyły w cieniu. Teraz – po trzech dekadach – wychodzą na światło dzienne. To właśnie one, prawdziwe „białe kruki” serii 1994, stają się bohaterami tej strony.

Nie znajdziesz ich w katalogu Miłczaka, ani w klasyfikacjach Picka. PMG nigdy nie ujęło ich na swoich etykietach, a aukcje OneBid czy Heritage nie miały ich w ofercie. A jednak istnieją – i oto masz je przed oczami. Pierwszy raz udokumentowane, opisane i pokazane tak, jak na to zasługują. Spójrz tutaj i odkryj je sam.

Nowa era polskiej waluty

Po denominacji złotego w 1995 roku Narodowy Bank Polski wprowadził do obiegu nową serię banknotów z datą emisji 25 marca 1994 r. Była to pierwsza linia banknotów w nowym złotym (PLN), zastępująca stare nominały w PLZ. Projekt przygotował Andrzej Heidrich , a banknoty już wtedy wyróżniały się nowoczesnymi zabezpieczeniami i spójną stylistyką.

Nominały i motywy

10 zł – Mieszko I
20 zł – Bolesław I Chrobry
50 zł – Kazimierz III Wielki

100 zł – Władysław II Jagiełło
200 zł – Zygmunt I Stary
(500 zł – Jan III Sobieski, emisja późniejsza, już poza 1994 r.)

Awersy przedstawiają władców Polski, rewersy zawierają motywy heraldyczne i architektoniczne z epok.

Zabezpieczenia (standard lat 90.)

Znak wodny – portret z awersu widoczny pod światło.
Nitka zabezpieczająca – wtopiona w papier.
Mikrodruk i druk wypukły (intaglio) .
Złożone tła giloszowe utrudniające fałszerstwa.
Elementy UV widoczne w świetle ultrafioletowym.

Co to są Specimeny (Wzory)?

Wzory banknotów (egzemplarze wzorcowe, często określane po prostu jako Specimeny ) to banknoty drukowane do celów pokazowych, szkoleniowych lub testowych – nieprzeznaczone do obiegu . Zwykle rozpoznasz je po:

numeracji „0000000” w prefiksie AA lub w dużo rzadziej spotykanych prefiksach typu AX , BQ czy innych, o których szerzej będę pisał w kolejnych częściach,
w przypadku emisji PWPW – typowym czerwonym nadruku „WZÓR” na awersie oraz czerwonym nadruku „SPECIMEN” na rewersie,
w przypadku emisji TDLR (Londyn) – zawsze występuje zestaw cech charakterystycznych:
- czerwony nadruk „SPECIMEN” na awersie i rewersie,
- czerwony owalny stempel „SPECIMEN OF NO VALUE / DE LA RUE” ,
- dwa okrągłe otwory (punch holes) przebijające centralną część banknotu.
dodatkowym oznaczeniem jest numer wzoru/specimen number , umieszczany przez drukarnię (zwykle w lewym dolnym rogu). Spotykany zarówno na egzemplarzach PWPW ( WZÓR Nr ), jak i TDLR ( SPECIMEN Nº ), służył on do kontroli i ewidencji wydanych specimenów .
identycznej jakości druku i zabezpieczeń jak w banknotach obiegowych.

Awersy wszystkich nominałów serii 1994 z nadrukiem WZÓR — Awersy wszystkich nominałów serii 1994 z czerwonym nadrukiem **„WZÓR”** (emisja PWPW).

Rewersy wszystkich nominałów serii 1994 z nadrukiem SPECIMEN — Rewersy wszystkich nominałów serii 1994 z czerwonym nadrukiem **„SPECIMEN”** (emisja PWPW).

Egzemplarze specimenów ( wzorów ) z serii 1994 są rzadkie; trafiały głównie do banków centralnych, muzeów i wybranych instytucji. Na rynku kolekcjonerskim cieszą się dużym zainteresowaniem, szczególnie w stanach menniczych (UNC).

Kulisy emisji: Projekt serii 1994 powstał w Polsce, ale pierwsze partie banknotów… trafiły do Londynu. Dlaczego? Prosty rachunek: brytyjska drukarnia Thomas De La Rue (TDLR) zaoferowała cenę ponad 30% niższą niż warszawska PWPW. NBP spieszył się — denominacja została uchwalona dopiero w lipcu 1994 r., a nowe banknoty miały wejść do obiegu już w następnym roku. PWPW nie miała wtedy mocy przerobowych, więc zlecenie powędrowało za granicę. TDLR wydrukował pełne nakłady dla prefiksów A–B , a w przypadku 50 zł także część serii C . Produkcja w Polsce zawsze zaczynała się od nowego progu — prefiksu DA . Dlatego właśnie seria C w większości nominałów nigdy nie istniała, a w pięćdziesiątkach nie została kontynuowana w Warszawie.

Najczęściej zadawane pytania

Dlaczego banknoty z serii 1994 są cenne?
Ograniczona dostępność, stany mennicze (UNC), znaczenie historyczne denominacji oraz wysoka jakość druku sprawiają, że popyt kolekcjonerski jest trwały i rosnący.

Czy banknoty z 1994 roku są nadal ważne?
Tak, pozostają prawnym środkiem płatniczym. Kolekcjonerów interesują jednak przede wszystkim UNC oraz specimeny, które mają znacznie wyższą wartość kolekcjonerską.

Czy specimen bez nadruku to odrębna odmiana?
Tak, to istotna różnica kolekcjonerska. W katalogach grupowana jest ogólnie, ale w gradingu i opisach kolekcji oznaczana jest wyraźnie jako „Specimen – bez nadruku”.

Jak przechowywać banknoty, aby nie traciły na stanie?
Najlepiej w bezkwasowych holderach lub slabach, w stabilnych warunkach wilgotności i temperatury, z dala od światła UV i bez nacisku mechanicznego.

Jak grading wpływa na wartość?
Grading potwierdza autentyczność i stan zachowania, buduje zaufanie kupujących i ułatwia sprzedaż. Banknoty w wysokich notach, zwłaszcza top-pop, osiągają znacznie większe zainteresowanie na aukcjach.

Rozkład prefiksów i serie zastępcze

Poniższa tabela przedstawia rozkład prefiksów dla wszystkich nominałów serii 1994, z podziałem na druk TDLR (Londyn) i PWPW (Warszawa). We wszystkich nominałach druk w Polsce zaczynał się od litery D , niezależnie od tego, na czym zakończono w Londynie.

Nominał	Prefiksy TDLR (Londyn)	Prefiksy PWPW (Warszawa)	Uwagi
10 zł	AA – BZ	DA – KI	seria C pominięta
20 zł	AA – BF	DA – GY	seria C pominięta
50 zł	AA – CJ	DA – HI	jedyny nominał z częściową serią C (Londyn); w Polsce niekontynuowana
100 zł	AA – BQ	DA – JR	seria C pominięta
200 zł	AA – AR	DA – DY	druk wyjątkowo krótki; kilka serii zastępczych (star notes)

W każdym nominale PWPW startowała od prefiksu D ; seria C nie występuje (wyjątek: 50 zł – tylko częściowo w TDLR).

Serie zastępcze

Serie zastępcze (tzw. replacement notes ) to specjalne nakłady drukowane w miejsce wadliwych lub uszkodzonych arkuszy banknotów. Zamiast powtarzać ten sam numer seryjny, drukarnia oznaczała je odrębnymi prefiksami. W przypadku serii 1994 drukarnia TDLR stosowała zawsze prefiks ZA , natomiast w PWPW pojawiły się kolejne – YA, YB, YC i następne.

Dzięki temu można łatwo rozpoznać, które egzemplarze należały do „kontrolnych” dodruków. W praktyce serie zastępcze są znacznie rzadsze i cenione przez kolekcjonerów, ponieważ ich nakłady były wielokrotnie mniejsze niż zwykłych emisji.

Poniższa tabela przedstawia zestawienie serii zastępczych dla wszystkich nominałów serii 1994 – oddzielnie dla druku TDLR i PWPW.

Nominał	TDLR (Londyn)	PWPW (Warszawa)
10 zł	ZA	YB, YC, YD, YE, YF, YG
20 zł	ZA	YB, YC, YD, YE, YF
50 zł	ZA	YA, YB, YC, YD
100 zł	ZA	YA, YB, YC, YD, YE, YF, YG, YH, YI, YJ, YK, YL, YM, YN
200 zł	ZA	YA, YB, YC

W skrócie: TDLR stosował jedną serię zastępczą ZA dla wszystkich nominałów; PWPW wprowadziła własne serie ( YA, YB, YC… ), co dodatkowo potwierdza odmienną logikę kontroli nakładów.

Druk w Londynie (TDLR) i w Polsce (PWPW)

Seria banknotów z datą 25 marca 1994 r. była drukowana zarówno w Londynie, w drukarni Thomas De La Rue & Company, Limited (TDLR), jak i w Polsce, w Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych (PWPW). Poniżej proste zestawienie różnic, którymi kierują się kolekcjonerzy.

Cecha	TDLR – Londyn	PWPW – Polska
Miejsce druku	Thomas De La Rue, Londyn	Polska Wytwórn ia Papierów Wartościowych
Charakter druku	Nieco ostrzejsze kontury, intensywniejsze barwy w giloszach	Kolory minimalnie stonowane, linie giloszy delikatniejsze
Specimen – oznaczenia	Czerwony nadruk: „SPECIMEN” na awersie i rewersie. Owalny czerwony stempel z napisem: SPECIMEN (u góry), DE LA RUE & CO LTD (w centrum, w prostokącie), NO VALUE (na dole). Dodatkowo dwa okrągłe otwory (punch holes) – tylko w części emisji.	Czerwone nadruki: „WZÓR” na awersie, oraz „SPECIMEN” na rewersie
Papier	Odcień i faktura nieco gładsza	Lekko bardziej chropowata powierzchnia
Dostępność	Ekstremalnie rzadkie; pojedyncze sztuki pojawiły się na rynku kolekcjonerskim zaledwie kilka razy w ciągu trzech ostatnich dekad	Również rzadkie; egzemplarze PWPW WZÓR / SPECIMEN spotykane sporadycznie i przeważnie w niższych nominałach, wyższe nominały są już praktycznie nieosiągalne

Przykład wszystkich znanych wariantów 10 zł (emisja 1994)

Seria	Typ / Wariant	Pick#	CM#	Zakres prefiksów	Drukarnia
1-sza seria (TDLR)	Emisja obiegowa	173a	196a	AA–BZ	TDLR
1-sza seria (TDLR)	Zastępczy	173a*	196c	ZA	TDLR
2-ga seria (PWPW SA)	Emisja obiegowa	173a	196b	DA–KI	PWPW SA
2-ga seria (PWPW SA)	Zastępczy	173a*	196d	YB, YC, YD, YE, YF, YG	PWPW SA
Specimen (prefiks AA)	WZÓR (nadruk)	173s	196Wa	AA	TDLR
Specimen (prefiks AA)	Specimen z nadrukiem i stemplem owalnym	173as	196Wb	AA	TDLR
Specimen (prefiks AA)	WZÓR akceptacyjny bez nadruku	Unlisted	196Wc	AA	TDLR
Specimen (prefiks AA)	Specimen perforowany	Unlisted	Unlisted	AA	TDLR
Specimen (inne prefiksy)	Specimen z nadrukiem i stemplem owalnym	173as	Unlisted	BB, BK, BQ...	TDLR
Specimen (inne prefiksy)	Egzemplarz akceptacyjny bez nadruku	Unlisted	Unlisted	BB, BK, BQ...	TDLR
Specimen (inne prefiksy)	Specimen perforowany	Unlisted	Unlisted	BB, BK, BQ...	TDLR

Znane i nieznane warianty banknotów polskich, rocznik 1994

Wariant to odmiana banknotu różniąca się od standardowego wydania ze względu na szczegóły druku, użyty prefiks, znaki dodatkowe (np. nadruki, perforacje, stemple) albo inne cechy produkcyjne. Takie różnice sprawiają, że warianty stają się unikalnymi i często bardziej poszukiwanymi wersjami kolekcjonerskimi.

Poniżej przedstawiam przykłady różnych wariantów specimenów na przykładzie nominalu 20 zł w prefiksach AA i BB.

Szukasz pełnego zestawu sześciu wariantów? Zobacz kompletny zestaw ze zdjęciami (8 wariantów) .

Polska 1994, banknot 20 zł, specimen, prefiks BB, PMG 65, czerwony stempel TDLR NO VALUE, wariant Wb wg katalogu Miłczaka, numer katalogowy Pick 173AS — Czerwony "NO VALUE" stempel znanej Londyńskiej drukarni TDLR. Ze względu na unikalny (inny niż AA) dla specimenów prefix, wariant ten nie jest powszechnie znany i nadal nie omawiany w najnowszym katalogu Czesława Miłczaka. W klasyfikacji Miłczaka odpowiada wariantowi Wb (Pick 173AS). Bardzo rzadki egzemplarz. W tym nominale i prefiksie nigdy jeszcze nie był oferowany na polskich aukcjach.

Polska 1994, banknot 20 zł, specimen, prefiks BB, perforacja SPECIMEN OF NO VALUE, Miłczak: nienotowany, Pick: nienotowany — Kolejny przyklad, tym razem z perforacją „SPECIMEN OF NO VALUE”. Podobnie jak wyżej, Londyński druk, zupełnie nieznany wariant, nienotowany w katalogu Miłczaka charakteryzujący się niespotykanym wcześniej dla wzoru/specimenu prefiksem ale przede wszystkim unikatowy ze względu na samą perforację. Miłczak: nienotowany. Pick: nienotowany. Niezwykle rzadki egzemplarz, nigdy jeszcze nie oferowany na polskich aukcjach.

Polska 1994, banknot 20 zł, specimen, prefiks BB, bez nadruków i stempli, numer seryjny 0000000, wariant Wc wg katalogu Miłczaka, Pick: nienotowany — Prawdopodobnie najrzadszy wariant – bez jakichkolwiek oznaczeń. W prefiksie AA Miłczak określa go jako wzór akceptacyjny bez nadruków. Tutaj mamy egzemplarz nieznany Miłczakowi – prefiks BB w połączeniu z zerami w numerze serii czyni go fenomenem całego wydania 1994. Wariant Wc wg katalogu Miłczaka. Pick: nienotowany. Nigdzie nienotowany, nigdy nieoferowany na sprzedaż. Unikat!

Polska 1994, banknot 20 zł, specimen, prefiks AA, PMG 67, nadruk WZÓR (PWPW), wariant WA wg katalogu Miłczaka, numer katalogowy Pick 173s — Od dawna notowany w PMG ( Paper Money Grading) Nominał 20 zł – znany prefix AA, Grading PMG 67, wariant „WZÓR” (PWPW). W odróżnieniu od trzech banknotów powyżej, mamy tu egzemplarz, który znają wszyscy kolekcjonerzy banknotów polskich. Wariant WA wg katalogu Miłczaka. Pick 173s.

Polska 1994, banknot 20 zł, specimen, prefiks AA, PMG 64, czerwony stempel TDLR, wariant Wb wg katalogu Miłczaka, numer katalogowy Pick 173AS — Na koniec, podobny jak wyżej, prefix AA, grading PMG 64, specimen z czerwonym stemplem TDLR. Od jakiegoś już czasu znany wariant, wymieniany w katalogu Miłczaka. Wariant Wb wg katalogu Miłczaka. Pick 173AS. Mimo to, bardzo rzadko pojawia się na polskich aukcjach. Sprzedaży 20 zł nie było jak do tej pory nigdy, a w innych nominałach, na przestrzeni ostatnich 30 lat, oficjalnie było to dosłownie kilka sztuk.

Kompletny przegląd wariantów na przykładzie 20 zł 1994

Zgodnie z klasyfikacją Czesława Miłczaka, litery a, b, c, d oznaczają emisje obiegowe i zastępcze, a Wa, Wb, Wc odnoszą się do wzorów/specimenów. Wariant Wd (specimen perforowany) nie został ujęty w katalogu, Wd – jest to autorska propozycja nazwy tego wariantu.

Poniżej pełny zestaw ośmiu znanych rodzajów banknotów 20 zł z emisji 1994: 174a – emisja obiegowa TDLR (197a), 174ab – emisja obiegowa PWPW SA (197b), 174a* – emisja zastępcza TDLR (197c), 174ad – emisja zastępcza PWPW SA (197d), 174s (197Wa) – specimen PWPW „WZÓR”, 174as (197Wb) – specimen TDLR z nadrukiem i stemplem, 174us (197Wc) – wzór akceptacyjny bez nadruków, 174ps (197Wd) – specimen perforowany.

Katalog Czesław Miłczak	Opis wariantu	Katalog Pick
197a	Emisja obiegowa TDLR (issued note, druk De La Rue, prefix AA)	Pick 174a
197b	Emisja obiegowa PWPW SA (issued note, druk PWPW)	Pick 174a
197c	Emisja zastępcza TDLR (replacement note, druk De La Rue, prefix ZA)	Pick 174a*
197d	Emisja zastępcza PWPW SA (replacement note, druk PWPW)	Pick 174a*
197Wa	WZÓR PWPW (specimen z nadrukiem „WZÓR”)	Pick 174s
197Wb	SPECIMEN TDLR (nadruk SPECIMEN + owalny stempel DE LA RUE)	Pick 174as
197Wc	Wzór akceptacyjny bez nadruków (numer 0000000)	Miłczak unlisted (nienotowany), Pick unlisted
197Wd	Specimen perforowany „SPECIMEN OF NO VALUE” (Wd – autorska klasyfikacja)	Miłczak unlisted (nienotowany), Pick unlisted

Polska 1994, banknot 20 zł, emisja obiegowa, Pick 174a, CM#197a, wariant a wg Miłczaka, prefiks AA, numer seryjny 0003215, druk TDLR — **Pick 174a / CM#197a** – wariant a wg Miłczaka. Emisja obiegowa TDLR (prefiks AA, przykładowy numer seryjny). Standardowa wersja banknotu wprowadzona do obiegu w 1995 r.

Polska 1994, banknot 20 zł, emisja obiegowa, Pick 174a, CM#197b, wariant b wg Miłczaka, prefiks GS, numer seryjny 3528957, druk PWPW SA, egzemplarz w slabie PMG 67★ EPQ — **Pick 174a / CM#197b** – wariant b wg Miłczaka. Emisja obiegowa PWPW SA (prefiks GS, druk PWPW). Egzemplarz pokazany w slabie PMG 67★ EPQ.

Polska 1994, banknot 20 zł, emisja zastępcza, Pick 174a*, CM#197c, wariant c wg Miłczaka, prefiks ZA, numer seryjny 0006559, druk TDLR, replacement note — **Pick 174a* / CM#197c** – wariant c wg Miłczaka. Emisja zastępcza TDLR (replacement note, prefiks ZA, druk TDLR). Nakłady znacznie mniejsze niż emisji regularnej, cenione przez kolekcjonerów.

Polska 1994, banknot 20 zł, emisja zastępcza, Pick 174a*, CM#197d, wariant d wg Miłczaka, prefiks YB, numer seryjny 8027942, druk PWPW SA, egzemplarz w slabie PMG 66 EPQ — **Pick 174a* / CM#197d** – wariant d wg Miłczaka. Emisja zastępcza PWPW SA (prefiks YB, druk PWPW). Egzemplarz pokazany w slabie PMG 66 EPQ.

Polska 1994, banknot 20 zł, specimen PWPW, Pick 174s, CM#197Wa, wariant Wa wg Miłczaka, prefiks AA0000000, nadruk WZÓR — **Pick 174s / CM#197Wa** – wariant Wa wg katalogu Miłczaka. Egzemplarz specimen PWPW z nadrukiem „WZÓR”, numeracja 0000000 w prefiksie AA.

Polska 1994, banknot 20 zł, specimen TDLR, Pick 174as, CM#197Wb, wariant Wb wg Miłczaka, prefiks BB0000000, nadruk SPECIMEN i owalny stempel DE LA RUE NO VALUE — **Pick 174as / CM#197Wb** – wariant Wb wg katalogu Miłczaka. Specimen TDLR, prefiks BB, z czerwonym nadrukiem „SPECIMEN” oraz owalnym stemplem DE LA RUE „NO VALUE”, numeracja 0000000.

Polska 1994, banknot 20 zł, specimen, Pick Unlisted, CM#197Wc, wariant Wc wg Miłczaka, opisany jako wzór akceptacyjny bez nadruków ale w prefiksie AA, tutaj prefiks BB, numer serii 0000000, tego typu prefiks nienotowany w katalogu Miłczaka — **Pick unlisted / CM#197Wc** – wariant Wc wg katalogu Miłczaka. Egzemplarz określany jako *wzór akceptacyjny*, bez nadruków ani stempli, numer 0000000, prefiks BB. Nienotowany w katalogu Pick – unikatowy przykład.

Polska 1994, banknot 20 zł, specimen, Pick 174ps, CM#197Wd, wariant Wd (autorska klasyfikacja), prefiks BB0000000, druk TDLR, perforacja SPECIMEN OF NO VALUE — **Pick unlisted / CM#197Wd** – wariant Wd. Specimen TDLR z perforacją „SPECIMEN OF NO VALUE”, prefiks BB, numeracja 0000000. Nieopisany w katalogu Miłczaka – autorska klasyfikacja zgodna z kolejną literą sekwencji.

Kontakt

Masz pytania lub chciałbyś uzupełnić tę stronę o zdjęcia i warianty? Napisz: info@1994.pl

Bibliografia i źródła

Czesław Miłczak, Katalog banknotów polskich
Standard Catalog of World Paper Money (Pick)
Artykuły i materiały NBP
Archiwalne aukcje OneBid, Heritage i inne
Publikacje PMG ( Paper Money Guaranty )

Sekcja uzupełniana na bieżąco. Linki do zewnętrznych źródeł pojawią się w przyszłości.