Description and research notes
Proof progresywny rewersu nieemitowanego banknotu 50 złotych z 1936 roku — jednego z najbardziej ambitnych artystycznie i technologicznie projektów II Rzeczypospolitej. Odbitkę wykonano w Państwowej Wytwórni Papierów Wartościowych w Warszawie i przedstawia ona etap przejściowy w procesie powstawania kompletnego banknotu.
Rewers opracowano pod kierunkiem artystycznym Wacława Borowskiego, a grawerunek wykonał Włodzimierz Vacek — jedni z najwybitniejszych twórców polskiej grafiki użytkowej okresu międzywojennego. Kompozycja alegoryczna przedstawia siły tworzące potencjał państwa: rolnictwo, przemysł i sztukę, połączone w harmonijną całość. W docelowej wersji front banknotu miał przedstawiać klasyczny profil generała Jana Henryka Dąbrowskiego, co tworzyło wyraźny dialog między tradycją narodową a nowoczesnością.
Na tym etapie produkcji drukowano wyłącznie rewers, stosując technikę offsetową w delikatnych odcieniach pomarańczu i zieleni — w tych samych, które planowano dla banknotu finalnego. Dokumentacja PWPW potwierdza, że każdy arkusz miał około 557 × 515 mm i zawierał dwanaście odbitek ułożonych w trzech rzędach po cztery sztuki. Numerację nanoszono przed drukiem stalorytniczym, co było unikatową praktyką PWPW, pozwalającą uzyskać idealną rejestrację obrazu. Proofy takie jak ten służyły kontroli gęstości farb, wyrównania i harmonii barw przed nałożeniem elementów grawerowanych i zabezpieczeń.
Oceniony przez PMG jako stan bankowy (PMG 66 EPQ) i notowany jako jedyny egzemplarz na tym poziomie (Top Pop), proof wyróżnia się wyjątkową klarownością linii i idealną równowagą tonalną — cechami rzadko spotykanymi nawet w materiałach produkcyjnych. Pod powiększeniem widoczne są charakterystyczne cechy wczesnego druku offsetowego, pomocnicze znaki rejestracyjne oraz detale później usunięte z płyt matrycowych.
Proofy progresywne niemal nigdy nie trafiały poza archiwa PWPW czy Banku Polskiego. Nie były przeznaczone do obiegu kolekcjonerskiego; ich przetrwanie zawdzięczamy wyłącznie praktykom dokumentacyjnym. Stanowią unikatowy wgląd w proces projektowania polskiego banknotu lat 30. — od koncepcji, przez testy i korekty, aż po gotowy projekt. Razem z ukończonym banknotem Dąbrowskiego tworzą spójny obraz technicznej i artystycznej doskonałości II RP.